Vuosttaš veahkki morrašis

Ii oktage dárbbaš lea okto morrašis. Danin lea girku čohkken jurdagiid ja konkrehta rávvagiid mat sáhttet leat veahkkin midjiide go mii leat morašteaddji searvvis. Moraš bávččagahttá, muhto go dan juogada earáiguin de dat geahppu. Girkus leat hárjánan deaivvadit olbmuiguin geat leat morrašis ja leat sidjiide doarjjan. Dát rávvagat leat jurddašuvvon veahkkin álgobáliid, go muhtin lea massán lagamučča.

Buohkat geat leat morrašis dovdet dan iešguđet ládje. Buot dát rávvagat eai heive buohkaide eai ge gávdno universála rávvagat. Danin soitet oallugat dovdat iežaset eahpesihkarin deaivvadettiin earáid morrašiin. Norgga girku doaivu dáid rávvagiid leat ávkin ja ahte dat ráhkkanahttet olbmuid, nu ahte ii oktage báze okto moraštit.

Váldde oktavuođa

Eat galgga dahkat morašteaddji ovddasvástádussan váldit oktavuođa. Eat mii dárbbaš dadjat “Riŋge munnje jus lea juoga, lean dáppe” danin go morašteaddji ii veaje leahkit dat gii váldá oktavuođa. Dalle lea buoret ahte mii dadjat ”Riŋgen dutnje disdaga fas, vástit jus nagodat”. Muhtumin eat oaččo mange lágan vástádusa ja lea buorre nu, morašteaddji ii álo nagot vástidit, muhto dalle mii sáhttit riŋget, ođđasit ja ođđasit.

Álggat 

Lea buorre jus mii geat doarjut sáhttit leat dat geat evttohit áibbas árgabeaivválaš doaimma. Evttot gáfestallat, geahččat filmma dahje dušše fitnat váccašeamen. Máŋgasat geat moraštit gáibidit bottu morrašis ja unná­naš dábálaš eallima. Dat gean mii bovdet soaitá biehttalit ja dat lea áibbas ortnegis, dehálaš lea ahte jearrat – ja duostat fas jearrat.

Botke jaskatvuođa 

Máŋgasat dovdet váttisin váldit oktavuođa lagamuččain gii morašta. Maid galggan dadjat? Jurddaš jus šaddá dušše jaskatvuohta dahje olmmoš álgá čierrut? Muhto ii leat dehálaš maid dadjat go mii fal botket jaskatvuođa. Ja muhtumin sms lea buoret čoavddus go riŋgen daningo soaitá leat álkit sihke sáddet ja vástidit.

Leage lahka 

Máŋgasat mis ballet bahkkemis earáid ala ja dat dahká ahte eat váldde oktavuođa ollenge. Mii soaitit jurddašit ahte morašteaddji dárbbaha leahkit ráfis dahje ahte ferte vuordit veháš váldimis oktavuođa “dasságo bahámus lea meaddel”. Lea dehálaš ahte mii čielgasit čájehit ahte mii leat fáhtemis vai morašteaddji ii dovdda isolašuvnna, leat olggo­bealde dahje hilgojuvvon.

Atte saji 

Dávjá leat máŋggas geat moraštit seammá olbmo oktanaga, gos buohkain lea leamaš oktavuohta ja historjá dainna gii lea jápmán. Lea dehálaš ahte mii diktit lagamus moraš­teaddji leahkit guovddážis ja eat álgge dovddahit min iežamet muittuid ja dovdduid. Mii fertet muitit diktit morašteaddji dovdduid, beroškeahttá makkárat dat leat, leahkit guovddážis. Min jurdagat ja muitalusat nai leat dieđusge dehálaččat – muhto eai dehálepmosat.

Leage gierdavaš 

Juohke morašteaddjis lea iežas morašproseassa, masa mis dárbbaša leahkit ipmárdus ja gierdavašvuohta. Ii galgga geahččalit “jeđđet eret” morraša dahje duššástuv­vat jus dat bistá. Morrašis ii leat “maŋemus beaivemearri” iige dábálaš dahje eahpedábálaš guhkes áigi mii gollá morašteap­mái. Muhtin áššiid dárbbaša oktageardánit muittašit, muitalit ja geardduhit, dat soaitá leat dehálaš oassi morraša ipmirdeames ja dikšumis.

Ale vajáldahte morraša

Sáhtát kaleandarii čállit goas leat vássán golbma, guhtta dahje guoktenuppelohkái mánu dan rájes go olmmoš jámii. Ja de sáhtát váldit fas oktavuođa dalle. Go máilbmi muđui manná viidásat lea álki jáhkkit ahte moraš unno, muhto leat olusat geat dovdet justa nuppi láhkai. Moraš sáhttá šaddat losit. Erenoamážit go ii oro ahte oktage eará muitá dahje berošta šat. Moraš lea bávččas, muhto go juogada morraša, de sáhttá geahppánit.

Muitte jagibeaivvi

Erenoamáš muitobeivviid ja ávvudemiid oktavuođas lea dávjá lossat, maiddá máŋga jagi maŋŋá. Go don čájehat ahte juogát morraša ja ain muittát su guhte lea jápmán de sáhtát mearkkašit ollu morašteaddjái. Dát muitobeaivvit sáhttet leat jápminbeaivi, riegádanbeaivi dahje eará erenoamáš áigi man čalmmustahttá. Ja dán beaivvi sáhttá stuorrát dahje smávvát čalmmustahttit, deháleamos lea ahte morašteaddji ii dárbbaš okto moraštit.

Joatkke muittašeami

Ale bala hállamis olbmo birra gii lea jápmán. Geahčadehpet govaid ja juogadehpet muittuid nubbi nuppiin. Sáhttá leat erenoamáš dehálaš muitit dán go morašteaddji lea mánná, go dalle leat rávisolbmot dávjá vel eanet várrugasat ja ballet boahtit menddo lahka daid váttis dovdduid.

Árgabeaiveahkki

Leat ollu praktihkalaš áššit maid sáhtát dahkat morašteaddji ovddas, áššit mat sáhttet mearkkašit eanetgo sánit. Muhtomin sáhttá čájehit ovddasmorraša go lea mánnágeahččin, jus ráhkada gaskabeivviid, go láddje šilljogietti, gávppaša dahje bassá viesu. Sáhtát njulgestaga čájehit ovddasmorraša konkrehta daguiguin.

Gallet muitobáikki

Leago erenoamáš báiki mii lea čatnon jápmán olbmui? Sáhtát mannat dohko morašteddjiin ja muittašit. Cahkkehit gintala hávddi luhtte, čuojahit musihka man son guhte lea jápmán liikui buot buoremus, vuojadit dan jávrris mii lei divrras sutnje, dahje mannat restaurántii ja diŋgot dan man son guhte lea jápmán livčče diŋgot. Leat ollu vuogit mo sáhttá muittašit olbmo.

Ale bala, mun lean duinna. Ale vilppo balus, mun lean du Ipmil. Mun nanusmahtán ja veahkehan du, mun doarjjun ja gájun du olgeš gieđainan. (Jes 41:10)

Dán gihppaga lea Ruoŧa girku, Svenska kyrkan, ráhkadan, ja dan lea jorgalan Girkoráđđi, Norgga girku. Stina Löfgren lea ráhkadan govaid.